"Łąki złota i kopalnie klejnotów" Al-Masudiego – przekład i opracowanie pierwszej połowy (rozdz. 1-69) arabskiej historii uniwersalnej z X wieku

Zespół stworzony w celu realizacji projektu stanowią: dr hab. Marcin Michalski, prof. UAM, Instytut Lingwistyki Stosowanej UAM (kierownik) i dr Filip Jakubowski, Instytut Orientalistyki UAM (członek zespołu).

Środki na realizację projektu pochodzą z programu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki, podmoduł Uniwersalia 2.2, który finansuje „wieloletnie projekty badań w Polsce nad najważniejszymi dziełami kultury światowej i wprowadzanie ich do obiegu polskiej humanistyki”. Celem projektu jest przetłumaczenie z oryginału arabskiego na język polski i naukowe opracowanie pierwszej części, tj. rozdziałów 1-69 (ok. 40% całości), historii uniwersalnej pt. Murudż az-zahab wa-ma’adin al-dżauhar („Łąki złota i kopalnie klejnotów”) – głównego zachowanego do naszych czasów dzieła wybitnego arabskiego historyka, geografa i podróżnika Al-Masudiego (ok. 896 - ok. 956/957) żyjącego w złotym wieku kultury arabskiej, zwanego „arabskim Herodotem”. To jedno z najważniejszych dzieł literatury światowej, które nie doczekało się dotąd nawet fragmentarycznego przekładu na język polski. Część, której poświęcony jest projekt, dotyczy historii i kultury Bliskiego Wschodu i krain znanych Arabom, w tym znacznej części Europy, od stworzenia świata do narodzin proroka islamu, Muhammada. Tematycznie wiąże się zatem ściśle z kulturą europejską i ma dużą wartość poznawczą dla historyków, badaczy dziejów cywilizacji, ale i niespecjalistów. Zawarta jest w niej „uniwersalna wizja historii”, w której dziedzictwo starożytnych Babilończyków, Egipcjan, Greków i Rzymian stanowi pomost łączący nasz świat z arabskim i muzułmańskim.

W dziele poruszane są zagadnienia z różnych dziedzin, m.in. kosmologii, astronomii, geografii, teologii, medycyny, filologii, dzięki czemu jego przekład polski powinien stać się cennym źródłem nie tylko dla arabistów i historyków, lecz także badaczy zainteresowanych dziejami różnych nauk. Wzbogacane o legendy i anegdoty wiadomości o ludach przedmuzułmańskich (np. starożytnej Mezopotamii, Rzymie, Grecji), krajach arabskich i obcych (w tym krajach Persów, Turków, Słowian, Franków, Indiach, Chinach), a także o ich kulturze, nauce, wierzeniach i zwyczajach Al-Masudi, „humanista muzułmański ciekawy niemuzułmanów”, podaje jako wiedzę o historii ujmowanej jako globalna, uniwersalna. Jako podróżnik i geograf, opisuje on także osobliwości natury, które często poznał naocznie: zwiedził znaczną część świata islamu, od Armenii po Zanzibar, od Egiptu po Cejlon.

Zgodnie z wymogami programu celem projektu jest, oprócz wykonania przekładu na język polski, także oryginalne, edytorskie opracowanie tekstu w formie rozbudowanego komentarza naukowego. Uwzględniona zostanie w nim analiza następujących rodzajów: a) filologiczna (nowe spojrzenie na fragmenty tekstu nastręczające problemy w odczytaniu i tłumaczeniu – głównie nazw własnych – oraz propozycje nowych lekcji; charakterystyka stylu i języka autora; ustalenie związków między tekstem a znajdującym się w Österreichische Nationalbibliothek w Wiedniu rękopisem zatytułowanym Achbar az-zaman (Kroniki) opisywanym jako część opus magnum autora, którego Łąki złota… są być może skrótem); b) bibliograficzna (bibliografia zawarta w publikacji będzie stanowić aktualne zestawienie źródeł dotyczących tematu, obejmując prace zachodnie,  polsko-, rosyjsko- i arabskojęzyczne) i przekłady dzieła; c) historyczna (recepcja dzieła i myśli Al-Masudiego na tle epoki historycznej i dominujących w niej prądów religijnych i intelektualnych oraz rywalizacji fatymidzko-abbasydzkiej; analiza jego narracji historycznej jako efektu syntezy świata posthellenistycznego z kulturą arabsko-muzułmańską); d) interpretacyjna (zwrócimy uwagę na obiektywność relacji Al-Masudiego, którego, jak sam zaznacza, interesują rzeczowe relacje, a nie spekulowanie. Autor wypowiada się sine ira et studio również w odniesieniu do ludów i krajów, które wydawałoby się, mogłyby być przedstawione jako nieprzyjazne i nieinteresujące terytoria niemuzułmańskie.

Marcin Michalski

Dr hab. Marcin Michalski, prof. UAM – zatrudniony w Zakładzie Filologii Unikatowych w Instytucie Lingwistyki Stosowanej UAM. Specjalizuje się w składni, morfologii, semantyce i grafologii języka arabskiego i badaniach nad przekładem z udziałem tego języka.

Przetłumaczył z języka arabskiego kilka makam (opowiadań pisanych ozdobną prozą rymowaną) autorstwa Al-Haririego, wybitnego średniowiecznego filologa arabskiego, oraz kilka książek i krótszych tekstów prozatorskich czołowych współczesnych pisarzy arabskich, m.in. Iljasa Churiego (Liban), Chalida al-Chamisiego (Egipt), Muhammada Szukriego (Maroko) i Nawal as-Sadawi (Egipt). Dziełem Al-Masudiego zajmował się w napisanym we współpracy z dr. Joachimem Stephanem (ILS UAM) artykule pt. „Noch einmal zum 34. Kapitel der Goldwiesen al-Mas‘ūdīs über die Slawen” (2013), poświęconym opisowi Słowian.

Jest autorem monografii Written Moroccan Arabic: A study of qualitative variational heterography (Poznań, 2019) poświęconej systematycznemu opisowi kształtującej się aktualnie arabskiej grafii dialektu marokańskiego języka arabskiego. Razem z dr hab. Michaelem Abdallą, prof. UAM, opracował podręczny Słownik polsko-arabski / arabsko-polski (2010). Od 2016 r. sprawuje funkcję redaktora wykonawczego w redakcji Lingua Posnaniensis, czasopisma poświęconego językoznawstwu ogólnemu i porównawczemu. W 2020 roku otrzymał od Rektora UAM nagrodę indywidualną I stopnia za osiągnięcia w pracy naukowej.