Deliberating Poetry: Chinese Avant-Garde Between Expansion and Expulsion

Celem projektu jest opis wybranych zjawisk we współczesnej chińskiej poezji awangardowej, w których główną rolę odgrywają interakcje poezji z innymi dziedzinami ludzkiej i nie-ludzkiej aktywności twórczej, poznawczej i komunikacyjnej. Wśród nich wyróżniam trzy główne obszary zainteresowań chińskich poetów; są to: natura, nauka i technika oraz duchowość. To tam autorzy poszukują alternatywnych języków, które pomogą im nie tylko powiedzieć, ale i zobaczyć więcej, uwalniając od schematów myślowych zakodowanych w języku, którym posługują się na co dzień. Postulując poszerzenie granic poezji, wsłuchują się oni i naśladują języki zwierząt i roślin, oparte na zupełnie innej logice niż ludzka, podpatrują mechanizmy wewnątrzkomórkowe, by przełożyć je na innowacyjne rozwiązania formalne, przeszczepiają metafory z zaawansowanej fizyki teoretycznej czy matematyki, próbują pisać „superpozycyjnie” w myśl zasad mechaniki kwantowej, inkorporują w tekstach fragmenty kodu, by przełamać narracyjność wiersza i nadać mu performatywny charakter, rozszczepiają czasoprzestrzeń wiersza na wzór gier komputerowych, wprowadzają elementy rytuału religijnego czy glosolalii, rozbijające linearność i otwierające tekst na wymiar metafizyczny. Ich działania postrzegane są często przez dość konserwatywną rodzimą krytykę literacką jako dziwactwo czy naiwność, niezrozumiane, a bywa, że wręcz odsądzane od czci i wiary jako profanacja – lub przeciwnie: bałwochwalczy kult – poezji, przez co jedynie w niewielkim stopniu przenikają do dyskursu globalnego, gdzie miałyby większą szansę zostać docenione oraz stać się inspiracją także dla innych poetów tworzących w różnych językach.

W planowanej monografii podejmę także próbę stworzenia odpowiedniej metodologii oraz podbudowy teoretycznoliterackiej, pozwalającej na efektywny opis tych zjawisk, który pozwoli w pełni ujawnić kryjący się w nich potencjał estetyczny, ale także filozoficzny. Podobnie jak poeci, inspiracji poszukam poza konwencjonalnie rozumianą humanistyką, zwracając się głównie ku naukom przyrodniczym (choć nie tylko). Głównymi elementami proponowanego przeze mnie innowacyjnego modelu, częściowo zarysowanego we wcześniejszych publikacjach mojego autorstwa, staną się pożyczone od fizyków pojęcia swobody asymptotycznej, związania kwarków (tu: związania poetyckiego) oraz łamania symetrii. Posługując się nimi, zaproponuję możliwie inkluzywne spojrzenie na poezję jako gatunek i praktykę społeczną, które jednak nie będzie stało w sprzeczności z jej ekskluzywnym charakterem jako dystynktywnej rzeczywistości kulturowej, rządzącej się własnymi specyficznymi zasadami cyrkulacji i interpretacji tekstów. Jest to poniekąd próba odpowiedzi na wyrażane głośno obawy tych, którzy sądzą, że jeśli wszystko będzie poezją, to nic nią nie będzie. W paradoksalnym na pierwszy rzut oka ujęciu, które proponuję, logika okazuje się zgoła odwrotna: im bardziej coś nie jest poezją, tym bardziej nią jest, co wiąże się z działaniem badanych przeze mnie mechanizmów funkcjonowania tekstów w polu poetyckim.

Oprócz refleksji teoretycznej i uważnej lektury tekstów planuję także badania terenowe, polegające głównie na spotkaniach i rozmowach z poetami, którzy staną się bohaterami książki, odwiedzeniu ważnych z punktu widzenia poezji awangardowej miejsc (m.in. „Miasta Ekopoetyckiego” Qingyuan) oraz udziale w wydarzeniach kulturalnych.

Mam nadzieję, że w ten sposób uda mi się przybliżyć międzynarodowej publiczności mniej znanątwarz chińskiej poezji oraz wskazać obszary, w których badania nad nią mogąrealnie przyczynić się do odkryć o nieco bardziej uniwersalnym wymiarze. Pomogą one m.in. odpowiedzieć na pytanie, czym jest i może być poezja w dobie określanej często mianem posthumanistycznej, kiedy to ludzki język coraz bardziej miesza się z innymi systemami i praktykami semiotycznymi, które dotąd albo nie istniały, albo pozostawały dla nas nieczytelne ze względu na brak odpowiedniego wglądu w inne niż ludzkie formy życia.

Joanna Krenz

Dr Joanna Krenz – adiunkt w Instytucie Orientalistyki UAM. Zajmuje się badaniem i tłumaczeniem współczesnej literatury chińskiej, zwłaszcza poezji. Interesują ją w szczególności zagadnienia związane z interakcją literatury z innymi dziedzinami ludzkiej aktywności artystycznej i intelektualnej, w tym naukami ścisłymi, technologią, filozofią i duchowością, zarówno w ujęciu teoretycznym, jak i w interpretacyjnej praktyce. Autorka monografii "In Search of Singularity: Poetry in Poland and China Since 1989" (Leiden, Brill 2022), licznych artykułów naukowych oraz przekładów literackich.