Kategorie i przesunięcia kategorialne. Historia imiesłowu czynnego w języku szwedzkim

Podstawowym narzędziem pracy językoznawcy jest podział jednostek językowych na kategorie, części mowy. Badając użycie danego wyrazu w zdaniu chcemy wiedzieć, czy wyraz ten jest rzeczownikiem, czasownikiem czy reprezentuje inną część mowy. Przynależność do danej kategorii warunkuje sposób użycia danego wyrazu w zdaniu.

W większości badań podział na części mowy jest założeniem nie poddawanym dyskusji, jeśli nie okaże się ona konieczna. Jednak wiele badań teoretycznych wskazuje na to, że podział ten nie jest trywialny, a wiele wyrazów wymyka się klasyfikacji jako element tej czy innej kategorii. Ponadto, w badaniach porównawczych, obejmujących zwłaszcza języki niespokrewnione, a także w badaniach diachronicznych, dotyczących rozwoju i zmian języka w czasie, wiele klasyfikacji okazuje się nie być uniwersalne.

W niniejszym projekcie w centrum uwagi znajduje się imiesłów czynny (np. idący) w języku szwedzkim, badany od strony synchronicznej (współczesnej) i diachronicznej (zmienności w czasie). Jest to jednostka języka, którą trudno jednoznacznie przyporządkować do jednej kategorii, w pewnych kontekstach przypomina rzeczownik, w innych przymiotnik, ale również czasownik, przysłówek i przyimek. Ponadto, możliwość użycia jednostki językowej w funkcji rzeczownika, czasownika itp. jest zmienna w czasie, imiesłów czynny ‘przypomina’ inne kategorie w języku staroszwedzkim, inne zaś w języku współczesnym.

Pytanie jakie nam towarzyszy to pytanie o podstawy klasyfikacji danej jednostki językowej jako przedstawiciela danej części mowy i możliwość istnienia kategorii hybrydowych, wykazujących podobieństwo to do jednej to do drugiej części mowy. Na podstawie danych z języka szwedzkiego poświadczonego w tekstach od 1225 do 2000 roku chcemy wskazać kryteria porządkowania jednostek języka w kategorie i określić warunki możliwych przesunięć kategorialnych.

Wyniki projektu będą miały znaczenie nie tylko dla pełniejszego opisu języka szwedzkiego i jego historii, będą również stanowiły ważny wkład w rozwój badań nad kategorialnością w języku.

Dominika Skrzypek

Prof. UAM dr hab. Dominika Skrzypek, Katedra Skandynawistyki

• Najważniejsze obszary badań:
  historia języków skandynawskich, runologia, gramatyka kontrastywna polsko-szwedzka
• Zainteresowania:
  zmiana językowa, typologia
• Działalność naukowa:
  w latach 2016-21 kierownik projektu Systemy rodzajnikowe w językach skandynawskich w ujęciu diachronicznym (NCN OPUS 2015/19/B/HS2/00143); kierownik projektu Konstrukcjonalizacja i zmiana konstrukcji. Peryfrastyczna strona bierna w języku duńskim i szwedzkim w ujęciu diachronicznym. (NCN OPUS 2021/41/B/HS2/00011); opiekun naukowy projektów 2017/25/N/HS2/00003 (PRELUDIUM, kierownik dr Anna Kurek-Przybilski) oraz 2017/27/N/HS2/00064 (PRELUDIUM, kierownik dr Alicja Piotrowska)
• Działalność organizacyjna:
  w latach 2016-2021 kierownik Wydziałowych Studiów Doktoranckich, 2020-21 prodziekan ds nauki.