Nazwiska o genezie litewskiej (bałtyckiej) współcześnie używane przez Polaków – kwerenda w kartotece Instytutu Języka Litewskiego w Wilnie

We współczesnym antroponomastykonie polskim istnieje pewna liczba nazwisk, których postać zaświadcza o pochodzeniu z Litwy na jeden bądź jednocześnie oba z następujących sposobów: (1) rdzeń nazwiska jest pochodzenia litewskiego/bałtyckiego (tzn. też łotewskiego, pruskiego, często trudno to rozróżnić), lub (2) nazwisko ma morfologicznie litewską postać, tzn. litewski sufiks/końcówkę, mimo że rdzeń może być genetycznie polski (bądź, szerzej, słowiański) lub np. niemiecki.

W ustalaniu litewskiej etymologii tych nazwisk bardzo pomocny jest wydany w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku w Wilnie dwutomowy słownik nazwisk litewskich (Lietuvių pavardžių žodynas, LPŽ). Jednak nie widnieją w nim wszystkie nazwiska o potencjalnie litewskiej genezie używane obecnie w Polsce, gdyż dane terenowe zbierano głównie na obszarze przedwojennej Litwy Kowieńskiej. Po wojnie dane uzupełniano o nazwiska z przyłączonej do LSRR Wileńszczyzny, ale zapewne nie uwzględniono Polaków przesiedlonych do Polski, zaś przy uzupełnieniach dotyczących Kłajpedy i Wileńszczyzny posiłkowano się w znacznej mierze dokumentami.

Dlatego cennym uzupełnieniem LPŽ mogą stać się dane z kartoteki nazwisk (obejmującej głównie XVIII i XIX wiek, choć nie tylko), prowadzonej od parudziesięciu lat przez Instytut Języka Litewskiego w Wilnie. Kartoteka ta nie jest zdigitalizowana, zatem dostęp do niej wymaga wizyt studyjnych. Właśnie ekscerpcja danych z tej kartoteki jest celem projektu. Uzyskane dane pomogą uprawdopodobnić i zdokumentować litewską genezę nazwisk o cechach litewskich, nieobecnych w LPŽ.

Justyna Walkowiak

Absolwentka Instytutu Filologii Angielskiej UAM, doktor nauk humanistycznych w zakresie językoznawstwa stosowanego, absolwentka studiów licencjackich na kierunku bałtologia - filologia litewska (2018). Od 2010 r. członkini International Congress of Onomastic Sciences, od 2015 - Komisji Onomastycznej przy Oddziale PAN w Poznaniu (od 2019 r. jej wiceprzewodnicząca). Autorka dwóch monografii i dwóch podręczników akademickich oraz ponad trzydziestu artykułów z zakresu onomastyki i polityki językowej, współredaktorka dwóch tomów zbiorowych. Główny obszar jej zainteresowań naukowych to antroponomastyka ze szczególnym uwzględnieniem polsko-litewskich związków językowo-kulturowych.