Konstrukcjonalizacja i zmiana konstrukcji. Peryfrastyczna strona bierna w języku duńskim i szwedzkim w ujęciu diachronicznym

Celem projektu jest zbadanie kształtowania się wykładników strony biernej w języku duńskim i szwedzkim w latach 1300-1750. Strona bierna pozwala pozwala opisać dane działanie z punktu widzenia bytu będącego przedmiotem tego działania, czasem z pominięciem informacji o wykonawcy, np. Wniosek został złożony w czerwcowej edycji konkursu OPUS (nie wiemy przez kogo). W językach świata znaleźć można szereg konstrukcji pomijających wykonawcę czynności. W językach skandynawskich, duńskim i szwedzkim, występują dwie uznane za stronę bierną: morfologiczna, tworzona poprzez dołączenie cząstki -s do czasownika, np. Ansökan lämnades in oraz peryfrastyczna, tworzona poprzez połączenie czasownika pomocniczego bli ‘zostać’ z imiesłowem biernym, np. Ansökan blev inlämnad (oba zdania można przełożyć na polski jako ‘Wniosek został złożony’). W języku staroduńskim i staroszwedzkim (1250- 1550) strona bierna wyrażana była przede wszystkim peryfrastycznie, przez połączenie czasownika pomocniczego vara ‘być’ lub varda ‘stać się’ i imiesłowu (np. złożony). W tym czasie w obu językach pojawiły się liczne zapożyczenia z języka dolnoniemieckiego, m.in. czasownik bliven ‘pozostać’. Z biegiem czasu czasownik ten rozszerzył swoje znaczenie i zakres użycia i wyparł czasownik varda, przejmując jego rolę w tworzeniu strony biernej. Proces ten nie został jak dotąd dobrze zbadany. Nie wiemy, czy czasownik bliven mógł zostać pożyczony już w znaczeniu ‘stać się’ (w języku niemieckim dzisiaj nie ma on takiego znaczenia), czy też jego znaczenie zmieniło się dopiero w duńskim i szwedzkim. Nie wiemy też, dlaczego doszło do wymiany varda na bli w tej konstrukcji ani czy obie strony bierne, morfologiczna i peryfrastyczna, pozostawały w konkurencji czy też były używane w innym zakresie.

Celem niniejszego projektu jest prześledzenie zmiany w oparciu o obszerny korpus tekstów duńskich, szwedzkich i dolnoniemieckich z lat 1300-1750. Przeprowadzone badania polegać będą na opracowaniu korpusu, sporządzeniu listy konstrukcji, w których występują czasowniki bli i varda, opisaniu ich szczegółowo dla każdego języka i epoki, a następnie przeanalizowaniu ich cech charakterystycznych. W badaniu wykorzystane zostaną również narzędzia statystyczne pozwalające zidentyfikować typy konstrukcji o wyższej lub niższej frekwencji w kolejnych epokach.

Dominika Skrzypek

Prof. UAM dr hab. Dominika Skrzypek, Katedra Skandynawistyki

• Najważniejsze obszary badań:
  historia języków skandynawskich, runologia, gramatyka kontrastywna polsko-szwedzka
• Zainteresowania:
  zmiana językowa, typologia
• Działalność naukowa:
  w latach 2016-21 kierownik projektu Systemy rodzajnikowe w językach skandynawskich w ujęciu diachronicznym (NCN OPUS 2015/19/B/HS2/00143); kierownik projektu Kategorie i przesunięcia kategorialne. Historia imiesłowu czynnego w języku szwedzkim. (NCN OPUS 2021/43/B/HS2/00048); opiekun naukowy projektów 2017/25/N/HS2/00003 (PRELUDIUM, kierownik dr Anna Kurek-Przybilski) oraz 2017/27/N/HS2/00064 (PRELUDIUM, kierownik dr Alicja Piotrowska)
• Działalność organizacyjna:
  w latach 2016-2021 kierownik Wydziałowych Studiów Doktoranckich, 2020-21 prodziekan ds nauki.