Zamieszkiwanie w czasie kresu. Strategie codzienności w prozie argentyńskiej XXI wieku.

Jedną z kluczowych tendencji najnowszej prozy argentyńskiej jest jej zwrócenie się ku doświadczaniu życia osadzonego w codzienności (Gallego Cuiñas, 2019). Przykład tej tendencji może stanowić twórczość Mariany Enríquez, Ariany Harwicz czy Samanty Schweblin, by wymienić jedynie autorki najbardziej znane, które ugruntowały swoją pozycję w światowym polisystemie literackim. W ich narracjach istotną rolę odgrywa przestrzeń domowa, osobiste rytuały, pospolite przedmioty, prozaiczne aspekty istnienia. Jednocześnie, jednym z dominujących motywów współczesnej prozy jest doświadczane przez bohaterów poczucie „kresu”, rozumianego zarówno jako indywidualne doświadczenie egzystencjalne, jak i reakcja na globalne zagrożenia: katastrofę klimatyczną, widmo wojny czy –w przypadku Argentyny– radykalny kryzys ekonomiczny, społeczny i polityczny. Bohaterowie współczesnych narracji doświadczają potrzeby przerwania dotychczasowego trybu funkcjonowania, zawieszenia codziennych nawyków, ograniczenia społecznych zobowiązań oraz redefinicji relacji z otoczeniem. Ten akt dystansowania się od dawnego porządku często manifestuje się poprzez porzucenie przestrzeni domowej i poszukiwanie alternatywnych form zamieszkiwania: migrację, odosobnienie, nomadyzm. Równocześnie postaci te, świadomie lub nie, podejmują wysiłek ponownego zadomowienia: rekonfiguracji przestrzeni, zawiązania nowych rytuałów i relacji.

Celem projektu jest analiza napięcia między tymi dwoma gestami: opuszczeniem oswojonego miejsca i procesem ponownego zamieszkiwania. W badaniu szczególnie skupię się na reprezentacji codzienności w jej materialnym wymiarze: organizacji przestrzeni, relacjach z przedmiotami i ciałami oraz znaczeniu powtarzalnych, codziennych praktyk, takich jak sprzątanie, jedzenie czy spacerowanie.

(Aparat teoretyczny: Analiza oparta będzie na koncepcjach podejmujących krytyczny namysł nad codziennością jako przestrzenią egzystencjalnej i politycznej formy życia. Kluczową kategorią analityczną będzie „orientacja” Sary Ahmed (2006), rozumiana jako sposób kształtowania relacji ciała z otoczeniem – przedmiotami, miejscami, innymi ciałami. Dezorientacja, czyli utrata znanego układu odniesienia, staje się w jej ujęciu warunkiem możliwości nowej artykulacji zamieszkiwania. Perspektywę tę uzupełnia koncepcja „formy-życia” Giorgio Agambena („Użytek z ciał”, 2013), w której powtarzalne, nieproduktywne, „nieoperatywne”, gesty codzienności –nawyki, rytuały, zwyczaje– zyskują status mikropolitycznych aktów sprzeciwu wobec logiki utylitarności. W tym kontekście codzienność jawi się jako pole etycznego sprawstwa. Istotnym odniesieniem pozostaje także filozofia Jolanty Brach-Czainy („Szczeliny istnienia”, 1992), zwłaszcza kategoria „krzątactwa”, traktowanego nie jako mechanizm podtrzymywania życia, lecz jako wyraz świadomego bycia – egzystencjalnie afirmatywnego i ontologicznie zakotwiczonego.

Hipoteza i spodziewane rezultaty: Zjawisko „wyłączenia się” z dotychczasowego życia mogłoby zostać uznane za defensywną postawę lub formę eskapizmu. W mojej analizie literaturoznawczej ukażę jednak jego złożoność oraz politycznie subwersywny potencjał. Projekt pozwoli zrozumieć, jak codzienne gesty, praktyki i wybory kształtują modalność egzystencjalną. Wykorzystując między innymi perspektywę (nowego) materializmu, skupię się na relacyjnej naturze zamieszkiwania. Istotnym aspektem analizy będą formalne, estetyczne i narracyjne aspekty współczesnej literatury powstającej w epoce naznaczonej poczuciem kresu. Zastanowię się także, w jaki sposób proza odnosi się do tematów znaczenia pracy domowej i cielesności, często podejmowanych przez autorki, których twórczość stanowi trzon analizowanego korpusu powieści argentyńskich XXI wieku.)

Projekt wpisuje się w szerszą refleksję nad literaturą współczesną jako przestrzenią namysłu nad politycznymi i egzystencjalnymi wymiarami zamieszkiwania codzienności w dobie globalnego kryzysu.

Wiosna Szukała

Dr Wiosna Szukała - adiunktka w Zakładzie Studiów Hispanistycznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, gdzie prowadzi zajęcia z literatury latynoamerykańskiej XXI wieku, teorii literatury oraz współczesnej historii i kultury Ameryki Łacińskiej. Jej badania sytuują się na przecięciu literatury i filozofii. Autorka monografii "Męskość i fantazmat w prozie Javiera Maríasa i Antonia Muñoza Moliny", za którą otrzymała Nagrodę Polskiego Towarzystwa Hispanistycznego w konkursie „Wybitna rozprawa doktorska” (2019). W 2023 roku odbyła staż badawczy na Uniwersytecie w Buenos Aires, realizując projekt "The Meaning of Everyday Life and Its Ruptures in 21st-Century Argentinian Fiction". Obecnie pracuje nad książką poświęconą politycznej filozofii codzienności w dialogu z nowym materializmem. Analizuje w niej relacje między codziennym „zamieszkiwaniem” a formą-życia w literaturze latynoamerykańskiej, ze szczególnym uwzględnieniem autorów i autorek argentyńskich. Publikowała w renomowanych czasopismach naukowych, takich jak Alea: Estudos Neolatinos czy Hispanic Research Journal.